“Aşk-ı Muhrib”

 Geçen hafta sonlarına doğru Osmanlı tiyatrosu Rus temaşanüvislerinden Ostrovski’nin [Aleksandr Ostrovski] latif bir eserini, “Aşk-ı Muhrib”i oynamıştı. Bu faciayı, iki sene mukaddem, ilk defa olarak yine Osmanlı Tiyatrosu’nda görmüştüm. Bendeki tesiratı, hatıratı o kadar amîktir ki bir ikinci defa temaşa için o zamandan beri şiddetle intizar etmekteydim. Bittabi bu fırsatı elden kaçırmadım; o akşam orada idik.

Hep oyunlar, bilirsiniz, üçten sonra başlar. Fakat henüz erkendi. Tiyatroya girmeden evvel Direklerarası’nda ağır ağır dolaşabilecek vaktimiz vardı. Hava da müsait; bulutsuz, yağmursuz.. Hatta üşünmüyor bile. O halde evvela yukarıdan, Vezneciler’den başlayarak biraz dolaşalım, dedik. İşte Avni Bey’in Japon mağazası. Hava gazıyla tenvir edilmiş camekanları Japonya’nın en ince, en nazar-firib eşya-yı müntehabesiyle malamal.

(…)

-18-

Ten [Hippolyte Taine] ve Asarı

-500’üncü nüshadan beri mabad-

 Lahika

Almanya’da olduğu gibi ahiren Fransa’da Kant [Immanuel Kant] mesleğine doğru bir aksülamel husule gelmiştir. Bunun müsebbibi Mösyö Rönovye’dir. Karilerinin miktarı çok olmamakla beraber Mösyö Rönovye asar-ı müteaddidesiyle bahusus Tenkid-i Felsefî’siyle mütalaalarının üzerinde mühim bir tesir icra etmektedir. Rönovye’nin yazıları o derece kaba veya klişedir ki bu nekayis bilahare feylesofun zatına mahsus bir nevi üslup tesis etmektedir. Kendisi bir muharrir olmaktan ziyade bu asrın nısf-ı ahirinde yetişen en büyük mütefekkirlerden biridir. Esasen politikanın mektebinden neşet etmiş ve ulum ile kesret-i iştigali Dekart [René Descartes] ve Kant [Immanuel Kant] gibi onu da felsefeye sevk ettiğinden bilahare bu mesleğe hasr-ı mesai etmiştir. Felsefede David Hum [David Hume]’un “fenomenizm”  nazariyesini kabul ederse de Kant [Immanuel Kant] ile beraber kuvve-i mümeyyizenin kavaninini hâl-i sabıka iadeye çalışmıştır ve tekamül-i fikriyesi üzerinde büyük bir tesiri görülen Jul Loke [John Locke] gibi irade-i cüziyye-i beşeriyeyi tasdik eyler. 

(…)