-2-

Anglosaksonlar ile Fransızlar – Terbiyenin derece-i tesiri – Anglosaksonların Fransızlara rüchanı – Bu bapta Fransa’da olan ihtilaf-ı efkâr – Mesele-i istinas – Emil Fake [Émile Faguet] kimdir? – Fake’nin bu baptaki mütalaası – Avama mahsus tiyatrolar – Hatırat-ı maziyemden bir sayfa – Sanat, yine sanat!

Anglosaksonlar, Fransızlar… İşte Avrupa medeniyetinin iki unsur-ı mühimi ki bilmem nedendir, beynlerinde daimi ve hafi bir zıddiyet, bir muhaseme, bir münaferet hüküm-fermadır. Bu, ihtimal ki sevabık-ı tarihiyelerinin kendilerine bir yadigâr-ı menhusu olan eski, ihtiyar bir kin ve hasedin bahşettiği hissiyatın neticesidir. Herhalde aralarında esaslı bir adem-i imtizac vardır. İngilizler Fransa’da ekseriyet-i nasın menfurudur. Şüphesiz, bu hale İngilizlerin tabiat-ı barideleri de muavenet etmekle beraber, Fransa matbuatının hemen umumiyetle efkâr-ı umumiyeyi İngilizler aleyhine tahrik edecek yolda idare-i lisan etmeleri pek ziyade hizmet ediyor. Yevmî üç milyon nüsha tabedilen musahhara Poti Jurnal [La Petit Journal] gazetesinin sermuharriri mahut Jöde’nin [Ernest Judet] bu baptaki makalatını mütalaa etmiş olanlar fikrimizi teslim ederler. Dreyfus mesele-i içtimaiyesinde Fransa vilayat-ı ahalisini yalanlarıyla, desiseleriyle zehirleyerek hakikat ve adalet aleyhine sevk eden de bu gazete idi.

(…)

Anglosakson neslinin içtimaî, siyasi, ticari, sınai, mali, ahlaki rüçhan-ı fevkaladesine Fransa zaafı, sefaleti, hiçliği ile hiçbir zaman mukabele edemeyecektir. [*] Ve vodvil muharrirleri ile aşçılarının tefevvuku Fransa’yı bir vakitte kurtaramaz. Sanat noktasından Fransızların İngilizlere olan tefevvuku faydasız bir süs nev’indendir. Fransızlar birçok cihetlerden milel-i saireye karşı olan tedennilerini terbiye-i fikriyelerine hamletmelidirler.

(…)