';

Servet-i Fünûn Dergisi Veritabanı

HAKKINDA

B

u çalışmanın kapsamını 1896-1901 yılları arasında yayımlanan Servet-i Fünûn dergilerinin incelenmesi oluşturmaktadır. Bu inceleme, halihazırdaki Servet-i Fünûn edebiyatı ve Servet-i Fünûn dergisi hakkındaki incelemelerden farklı olarak derginin kendisini bir kültür tarihi nesnesi olarak ele almaktadır. Dergide yer alan malzemeyi biçimlendiren dünya tasavvurunu ortaya çıkarmak ve bu dünya tasavvurunu modernlik deneyimi bağlamında tartışmak üzere söz konusu yıllar arasında yayımlanan 297 sayı ayrıntılı olarak incelenmiş, bu sayılarda yer alan tüm görsel ve yazılı malzeme beş ana kategori ve çok sayıda alt kategoriye yerleştirilerek tasnif edilmiş; her bir yazıdan ve görsel malzeme açıklamasından içerik hakkında fikir verecek birkaç paragraflık bölümler translitere edilerek internet ortamında oluşturulmuş bu veri tabanına aktarılmıştır.

Kategorilerin oluşturulmasında, dergide yer alan yazıların çeşitliliği, ağırlık verilen konuların yoğunlaştığı temel alanlar ve derginin kendi fihristlerinde yer alan bölümlenmeler dikkate alınmış; bunun sonucunda ortaya edebiyat, fen, görsellik, güncel haber ve içtimaiye ana kategorileri çıkmıştır.

Projenin tasnif sürecinde fihristlerde yer alan başlıklar içeriğe ve derginin yayın politikasına dair yol gösterici olmuştur. Derginin geçirdiği değişimleri, eklenen ve eksilen konuları fihristlerden de takip etmek mümkündür. Ancak proje kapsamında oluşturduğumuz tasnifi daha ziyade görsel malzemenin ve yazıların türsel ayrımlarını dikkate alarak genişlettik. Fihristlerde sıralanan başlıklarda görülen temel fenniye ve edebiye ayrımı saklı tutuldu. “Edebiyat” başlığı telif ve çeviri olmak üzere iki koldan tüm edebi türleri ve edebiyat eleştirisini içerecek biçimde genişletilirken, “Fen” kategorisi altında yazıların içeriklerine göre karşılaşılan tüm bilimsel, fenni alanları kuşatma yoluna gidildi.

Yine fihristte ayrıntılı olarak her sene yeniden tasnif edilen resimler, proje tasnifinde “Görsellik” ana kategorisi altında türsel olarak bölümlendi. Yani fihristteki yerli, milli, ecnebi, muhtelif, askeriye, Osmaniye gibi içeriğe dair ayrımlar diğer kategoriler altında görsel malzemeyi de kuşattığı için bunun yerine görsel türleri fotoğraf, çizim, fotoğraftan çizim, tablo/levha alt kategori olarak ihdas edildi. Fihristlerde tablolar altında ayrıca yer alan sanayi-i nefise ve diğer tablolar yine “Görsellik” kategorisi altında kendine yer buldu.

Dördüncü kategori, fihristlerde yer almayan veya “Makalat-ı Muhtelife” ile “Makalat-ı Daime” genel başlıkları altında sıralanan yazı ve görsellerden oluşan “Güncel Haber” kategorisi oldu. Derginin yayın politikasını ortaya koyan “İfade ve Teşekkür” ve “İhtar-ı Mahsus” bölümlerinde, özellikle vurgulanan güncel haberler ya da dergide yer aldığı tabirle “aktüalite” birçok farklı kategoriye giren yazı ve görseli kuşatan, diğer kategorilerle kesişen bir ana kategori oldu. Bu noktada belirtmek gerekir ki Servet-i Fünûn dergisinin “Kısm-ı Siyasi” ilavesi [Supplement Politique] içinde tekrar edegelen “Havadis-i Hariciye” ve “Havadis-i Dahiliye” başlıkları “Güncel Haber” kategorisi ya da “aktüalite” vurgusundan farklı bir amaçla siyasi ekte yer almaktadır. İlavelerdeki bu ve diğer başlıklar (“Selamlık Resmî Âlisi”, “Tevcihat / Memuriyet Tayinleri”, “Havadis-i Dahiliye” [“Vefiyat”, “Bir Haftalık Kolera Vukuatı”], “Havadis-i Hariciye”, “Borsa” [“Galata Borsası Piyasası Cetvelleri”], “Nişan”, “Madalya”, “Mekatib”) tümüyle İmparatorluğun resmi duyuru ve haberlerini, Saray’ın bir nevi resmi bülteni gibi aktarmaktadır. Derginin ana sayfalarından tamamen ayrı duran ancak sayfa ihtiyacı doğduğunda dergideki yazıların bir kısmının da eklenebildiği bu ilavede bu başlıkların yanı sıra reklamlara yer verilir. Bu doğrultuda sözü geçen “Havadis”ler de dergi içeriğinde yer alan havadislerden ve projede ihdas edilen “Güncel Haber” kategorisinden tamamen ayrılır. Ancak bu önemli ayrıma rağmen “Güncel Haber” kategorisi altında yer alan alt kategorilerde benzeri başlıklar kullanıldığını belirtmek gerekir. “İstanbul’dan Haber”, “Vilayattan Haber” ve “Dünyadan Haber”, bu kategorinin en öne çıkan altkategorileri olur. Bunların yanı sıra yine “güncellik” vurgusuyla ilintili olarak “Okur Mektupları”, “Reklam”, “Sefaret Haberleri”, “Vefat”, “İlan”, “Tebrik”, “Bürokrasi/Askeriye” haberleri de “Güncel Haber” kategorisinin alt kategorileri olarak karşımıza çıkar.

Beşinci ve son ana kategori “İçtimaiye” olarak belirlendi. Toplumla, toplumsallıkla ilgili her tür metin bu kategoriye dahil edildi. “Çocuk”, “Askeriye”, “Kadın”, “Moda”, “Hikemiyat”, “Eğitim”, “Eğlence/Meşgale”, “İmar”, “Siyaset”, “Maliye/İktisat”, “Sanat”, “Sanayi”, “Şehir”, “Seyahat”, “Örf/Adet” gibi çok geniş bir alana yayılan alt kategorilerin ortak vurgusu toplumsal yaşam, gündelik hayat pratikleri, toplumu yönlendiren ve yöneten bakış açılarını işaret eden bir toplumsallık kavrayışı oldu.

Servet-i Fünûn dergisinin incelenen sayılarında yer alan tüm görsel ve yazılı malzeme böylece bu beş ana kategori ve alt kategorilere yerleştirildi. Daha sonra bu malzeme internet ortamında bu tasnif sistemine göre tasarlanan veri tabanına aktarıldı. Uzun ve meşakkatli bir sürecin sonunda yapılan çok sayıda iyileştirmelerle veri tabanı gerek proje kapsamında gerek tüm araştırmacılara yönelik olarak ayrıntılı analizler yapma imkânı veren bir mecra halini aldı.

Veri tabanı tek tek incelenen tüm sayıların görsellerini, her sayfada yer alan tüm başlık ve görselleri içermektedir. Her yazı başlığı ya da görsel, bulunduğu kategoriler ve alt kategoriler altında görünür olurken her başlığın altında araştırmacıların içeriği anlamasına yardımcı olacak translitere edilmiş paragraflar ve etiket/anahtar kelimeler yer almaktadır. Analiz sayfalarında görülebileceği gibi veri tabanına aktarılan tasnif sistemi, kategorilerin ve alt kategorilerin kesişimselliğini görme imkânı vermektedir. Projenin göstermiş olduğu en önemli nokta, yazı ve görsel malzemenin birçok kategori ve alt kategoriye aynı anda girebilecek bir çeşitlilik ve türsel geçirgenlik arz etmesidir. Veri tabanı bu çeşitliliği, türsel geçirgenliği ve kategoriler arası kesişimselliği görmenin imkânlarını haizdir.

Analiz Sayfaları bölümü bu kesişimleri sayısallaştırarak farklı analizlere ve okumalara imkân verir. Dergilerin taranması ve translitere edilen malzemenin incelenmesiyle belirlenen anahtar kelimeler ve etiketler bu noktada önemli bir rol oynar. “Yazarlar”, “Kişiler”, “Yerler” ve “Eserler” başlıkları incelenen süre boyunca dergide yazmış yazarları, yazı ve görsel malzemede adı geçen kişileri ve dergi içeriğinin kapsadığı coğrafyayı, şehirleri, ülkeleri, semtleri listelemektedir. Yine bu listelerin kategorilere ve senelere göre dağılımı, birbirleriyle kesişimlerini de görmek “Analiz Sayfaları” bölümünde mümkün olabilmektedir.

Veri tabanına yüklenmiş tüm yazılı malzemenin transliterasyonunda belli bir tutarlılık sağlanmaya çalışıldı. Buna göre:

Sözcüklerin imlasında Türk Dil Kurumu referans alındı. Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde geçen ve kalıplaşmış ön ve son eklerin dışındaki ekler, (-) işareti ile ayrıldı. Türk Dil Kurumu’nun sözlüğüne girmiş olanların dışındaki Farsça ve Arapça tamlamalar, izafet kesresi ve harf-i tarifle gösterildi. Paragrafların bölümlenmesinde Arap harfli metne sadık kalındı. Anlatım bozukluğuna ya da anlama  güçlüğüne neden olacak bazı yerler dışında, Arap harfli metnin noktalama işaretlerine sadık kalındı. Ayın ve hemze, anlam karşılıklığı yaratabilecek sözcüklerde ya da okumayı kolaylaştırması açısından, günümüzde az kullanılan bazı sözcüklerde kesme işaretiyle gösterildi, bu istisnalar dışında kullanılmadı. Yabancı kökenli sözcükler ve özel isimler Arap harfli metinde yazıldığı gibi, yani okunuşlarıyla yazıldı; sözcüklerin orijinali tespit edildiyse köşeli parantez içinde belirtildi. “İle”, “ise” ve “iken” sözcüklerinin yazımında Arap harfli metne sadık kalındı ancak “idi” her durumda bitişik yazıldı. Derginin orijinalinde parantez içinde gösterilen özel isimler ve tırnak içinde gösterilen eser isimleri (makale, hikâye ve şiir hariç), parantezden ve tırnaktan çıkarıldı. Başlıkta geçenler hariç olmak üzere kitap isimleri italik yazıldı. Sözcüğün başka bir sözcükle karışmasına neden olmadığı sürece nisbet i’leri tek “y” ile yazıldı. Dergide yanlış yazıldığı düşünülen sözcükler düzeltilerek yazıldı. Yazar isimlerinin yazımında İslam Ansiklopedisi referans alındı. Yazar adlarının ilk geçtiği yerde ve Yazarlar, Kişiler listelerinde yazarların adı dergide geçtiği gibi ve yanında köşeli parantez içinde soyadıyla birlikte tüm adlarıyla yer aldı. Yer isimleri Türkçe yazılışlarına göre, Türkçede özel bir biçimde söylenmiyorsa da orijinal dilindeki şekliyle yazıldı.

logo