Mikrop nazariyesinin tevsii – Mikropların hasılat-ı semmiyesi ve bu hasılatın tesirat-ı maraziyesi – Bir mikroptan emraz-ı muhtelife zuhuru – Eski ve yeni tababet – Bazı udviyenin asaba tesiriyle şifa-bahş olması – Opoterapi (tedavi-yi bi’l-usare) – Hasılat-ı hayvaniyenin tedavide ehemmiyeti.

Tarih-i ulum ve fünun tetkik olunursa görülür ki her keşif, her terakki, keşfiyat ve terakkiyat-ı evveliyenin neticesi olduğu gibi terakkiyat-ı atiyenin de sebebidir. Keşfiyat-ı fenniye birbirine merbut ve mütemadi bir zincire benzer.

Her fende olduğu gibi –kadran ali ve ilm-i edyana takdim edilmekle de mübeccel olan- tababette de bittabi bu kaide caridir. Bir zaman tababetin ulum ve fünun-ı saire nispetinde süratle terakki etmediğinden şikâyet edilmekteydi. Pastör’ün [Louis Pasteur] keşf-i mühiminden ve emraz-ı muhtelifenin sebeb-i zuhuru ve bilhassa maraz-ı sariyenin baisi tufeylat olduğu nokta-i mühimmesinin tezahüründen sonra tababat dahi bir devre-i terakkiye girmiş ve geniş bir saha-i tetkik açılmıştır. Bir müddet bu sahanın tahdidi şöyle dursun ittisai hakkında bir fikr-i mahsus bile peyda edilememiştir.

(…)

Pastör’den sonra gelen ve bu büyük âlimin eserine iktifa eden erbab-ı fen ve tecrübe-i fen tedavide muhtelif yollar bulmuşlar ve gayr-i kabil-i şifa addedilen emrazın bir kısmını tedavi ve teşviyeye muktedir olabildikleri gibi bir kısmının tedavi ve teşfiyesinde gösterdikleri muvaffak akl-ı nazariyeler ve sarf eyledikleri şayan-ı takdir gayretler sayesinde kuvvetli ümitler hasıl eylemişlerdir. Bu ümit ve teselli de tedavi yerine geçmektedir.

(…)

Erbab-ı fen ve tecrübenin bu hususta dahi boş oturmadıklarını görürüz. Bu bapta mesaisi semeredar olanlardan biri de Mösyö Şaran’dır. Bu zatın mikroplar hakkındaki tetkikat-ı ahiresinden istinbat olunan mamulat gerek bunların men-i mazereti ve gerek badı oldukları emrazın tedavisi hususunda beşeriyeti bir derece daha ikdar eylemiştir.

(…)