Araba (ayınla)-araba (elifle) lugatleri hakkında bazı mütalaat ve tetkikatı havi Hüseyin Kazım Beyefendi’nin Trabzon’dan irsale himmet buyurdukları mektubu Servet-i Fünûn’un 261 rakamlı nüshasında mütalaa ettim. (…)
20 Şubat sene 1311
Evvelce yazdığım mektuplarımın birinde amele hayatından bahsettiğim sırada akşam üzeri o mavi gömlekli sınıfın mevid-i telâkisi bulunan kabareler hakkında uzun uzadıya malumat vereceğimi vaat etmiştim. Filhakika kışın tahtessıfır on beş veya on sekiz derecede yazın ise bilakis tahammül-güzar sıcak havalarda bir binanın yedinci katında incecik bir kalas üzerinde çalışan ve hayatını bin türlü tehlikeye ilka ederek bu vechile temin-i maişet eden şu gayyur işçileri tezgah başında seyretmek kadar calib-i dikkat bir şey tasavvur olunamaz. Binde bir bile müstesnası olmadığı için diyebilirim ki bila-istisna her bir amele çalıştığı yerde paydos düdüğünü işitir işitmez başına kasketini koyduğu gibi doğru mutadı olan kabarelerden birisine can atar. Hâlbuki bu kadar mihnet ve meşakkatle kazanılan hayatı müskiratla zehirlemek muvafık-ı akıl ve hikmet olmadığından şu halin men’i esbabına tevessül olunmuştur.
Malumdur ki hayat-ı beşeri tesmim, çile-i aklı tarumar ve hanmanları perişan eden şeylerden başlıcası müskirattır. Binaenaleyh lisanını henüz öğrenmeye başlayan bir tıfl-i nevzadın kıraat kitabında müskiratın mazarratından sekrin netayicinden başka bir şeyden bahs olunmuyor. Her yerde her memlekette buna dair mühim konferanslar veriliyor. Müskirat üzerine ağır vergiler tarh olunuyor. Sekr halinde iken ika-i cürm ve cinayet edenlerin efali gazetelerle ilan kılınıyor. Müskirat istimal etmeyenlere mahsus cemiyetler teşekkül edip bu cemiyete aza olanlar birçok tekaliften muaf tutuluyor. Pek çok imtiyazane mazhar ediliyor. Hasılı hatır ve hayale gelmedik çareler aranıp bulunuyor. Hayfa ki bu kadar tedabire bu kadar mesaiye karşı müskirat istimali taammüm ettikçe ediyor. Bu yalnız Fransa’da değil İngiltere, Almanya, Rusya, Amerika hülasa dünyanın her noktasında böyledir. Medeniyet hangi memlekete başını sokarsa ömr-i beşeri ifnaya hadim ne kadar vasıta varsa hepsini de beraber getirir.
(…)