“Con Raskin [John Ruskin]”
Raskin vefat edeli üç ay kadar oluyor; Teneysın’ın [Alfred Tennyson] vefatından beri İngiliz edebiyatı bu kadar azim bir zıyaa düçar olmamıştı. On dokuzuncu asırda İngiliz âlem-i sanatında hükümran olan meşahir arasında Raskin en büyüklerdendi. Kendisi sanayi-i nefise münekkit ve vaiziydi; fakat tenkidini havza-i sanatından çıkarıp fen ve felsefeye kadar tevsi etmiş, sanayi-i nefise ile fünun-ı hazıranın aynı şeyler olduğunu iddia ve ispata kadar varmış ve hikmet-i bedayi bahsinde halkın zevkini son derece-i tekâmüle isal etmek gibi bir muvaffakiyete nail olmuştu.
On dokuzuncu asrın terakkiyat-ı fenniyesine pek çok hizmetleri sebk eden ve hemen aynı zamanda âlem-i ilm ve sanata dâhil olan Darvin [Charles Darwin], Huksley [Thomas Henry Huxley], Karlayl [Thomas Carlyle], gibi hükemadan yalnız Raskin kalmıştı, o da gitti. Şimdi Spensır [Herbert Spencer] var ki geçen nisanda sekseninci sene-i veladeti için şenlikler yapılmıştı. Bu da son on sene zarfında Raskin’in sürdüğü ömür gibi inziva içinde imrar-ı hayat etmektedir. Seksen bir yaşında ölen Raskin refika-yı sairesinden fazla yaşadıktan maada onlardan daha bahtiyar olmuş, hayatında efkâr ve nazariyatının efal ve ameliyata tatbik edildiğini, birçok kişilerin bunlarla amil olduklarını ve istifade ettiklerini görmüştür.
Raskin resim ve mimarlık sanatlarında kavi ve elan payidar bir tesir icra etmiştir. Muhtacin için Raskin kadar kalpten beyan-ı müdafaa eden hiç kimse görülmemiştir. Bu sebeple bu sınıf halk arasında gayet büyük bir nüfuza, pek ziyade hürmet ve muhabbete mazhar olmuştu. Seksen bir senelik hayatının en büyük kısmını türlü mezahim içinde hayat-ı beşeri yakıp kavuran alam ve afatı tehvin ve teskin için sarf etmiştir.
(…)
-Geçen nüshadan mabad-
Almanya’nın terakkiyat-ı ticariye ve sınaiyesi – İngiliz konsosloslarının raporları – Almanların esbab-ı refahiyeti – İmparatorluk, teşkilat-ı askeriye, usul-i himaye – Sulh ve serbesti-i mübadele – Terbiyenin tesiri – Fennin temin ettiği menafi – Ticaret mektepleri – elsine-i ecnebiye – Seyyar ticaret memurları – Almanların münasebat-ı ticariyedeki tarz-ı hareketleri – Mister Coe Çembırleyn [Joseph Chamberlain] – Hayat-ı siyasiyesi – Nutukları – Tabiatı.
Her köşede bir seyyar Alman ticaret memuru vardır; bunlar bakarak, tetkik ve mukayese ederek, notlar alarak… hasılı her şeyi zapt ve kayıt eyleyerek mensup oldukları ticaret evine yapılması lazım gelen teşebbüsat ve muamelat-ı ticariyeyi ediyor; ve bu vesaya derhâl tatbik olunarak modalar, renkler, şekiller, müşterilerin arzu ve hevesatını memnun edecek surette tadil ve tebdil olunuyor. Alman kavminin başka bir fazileti daha var: Hatır-nüvazlık, muhadenet-i kâmile, adab-ı nezaket, kabiliyet-i ülfet ve insaniyet. Irkın bu sıfat-ı esasiyesi bir asırdan beri filozofların mevize-i ahlakiyeleriyle kesb-i inzibat ve teeyyüt ederek mali, hatta beşeri bir taavün hâline gelmiştir. İşte bu hâldir ki dâhilen Almanya İmparatorluğu’nu vücuda getirdikten ve ticaret noktasından Almanlara şayan-ı tahsin bir taavün-i biraderane bahş ve temin ettikten sonra haricen de Alman ticaretine, müdekkik ve hatır-şinas bir müteahhit, bir hadim şeklini vermiştir.
(…)